Đã có bao giờ ta lắng nghe lời cỏ?
Cỏ vì ai xanh đến tận vô cùng.
Đã khi nào ta giẫm chân lên cỏ,
chợt ngập ngừng sợ đau những mầm xanh?
Cỏ là một loài cây mà chẳng cần tìm hiểu chúng ta đều biết. Nó hiện hữu khắp nơi, ở đâu có thể len lỏi được là cỏ sống. Có những loài cỏ chỉ cần một mắt còn sót lại là nó đâm rễ, nảy mầm. Vô tình vài ngày đi qua không để ý, bất chợt một ngày ta ngỡ ngàng bắt gặp một vạt cỏ xanh. Bỗng dưng, lòng thấy lâng lâng.
Hoặc chỉ cần một chút rễ mong manh như tơ trời còn vương trên vạt đất, sẽ có một ngày cỏ từ đó trồi lên xuyên qua lớp đất dày, rễ bò ngang, bò dọc mà mọc lên một đám cỏ non. Đó là loài cỏ ấu hay còn gọi là cỏ gấu thơm như vị thuốc của ông ba Tàu trọ trong nhà cụ Mấn ở làng tôi. Ông ba Tàu có nghề bán xì dầu và bốc thuốc. Chẳng hiểu ông phiêu dạt từ nơi nào đến làng tôi thuê nhà để bán hàng, rồi cũng một ngày đầu năm 80 của thế kỷ 20, không thấy ông đâu nữa nhưng vị thuốc có mùi như mùi cỏ ấu cứ ám ảnh tôi đến giờ.
Có những hạt cỏ vô tình trú ngụ giữa khe bé xíu của bê tông và đường nhựa, chúng nảy mầm, ra hoa, bay hạt rồi sinh sôi dọc con đường làm thành một hàng cỏ lông chuột màu nâu sẫm, lơ thơ mà mang vẻ đẹp riêng của cỏ. Ngắm những bông hoa đó, tôi nghĩ ngay đến một lọ hoa trên chiếc bàn trà nhưng lại không nỡ ngắt. Chợt nhủ lòng: tôi ơi, hãy để cho cây cỏ bình yên mà trổ hoa dẫu là hoa cỏ. Có loài cây nào kiên cường đến thế, sống hết mình chỉ nhờ giọt bụi mỏng mảnh của thời gian?
Cỏ len lỏi khắp bờ ruộng, ao ngòi, đường làng, ngõ xóm. Đâu đâu có chút chất dinh dưỡng là cỏ bén rễ và sinh sôi nảy nở tầng tầng lớp lớp, đời này qua đời khác. Thế mới biết cỏ có sức sống mãnh liệt đến nhường nào.
Những cây trồng được chăm chút nâng niu mà nào lớn nhanh bằng loài cỏ dại vì chúng biết học cách sinh tồn. Ví như cỏ lồng vực mọc xen vào với mạ, chỉ người nông dân tinh mắt mới nhận biết được chúng. Cho đến một ngày lúa trổ bông thì cỏ cũng trổ bông, lúc này ta mới dễ nhận ra loài cỏ, bông lồng vực bé hơn bông kê, cao vóng lên. Bao nhiêu hạt nhỏ bé rụng ra rồi chìm vào trong đất, chờ đến mùa sau chiếm lĩnh cánh đồng. Cứ như vậy, dù có bị con người ghét bỏ, cỏ lồng vực vẫn ngạo nghễ sinh sôi hết mùa này sang mùa khác, vụ này sang vụ khác mà chẳng cần ai gieo trồng.
Hồi còn bé, nhà tôi có một mảnh vườn trồng cỏ tranh hay còn gọi là cỏ gianh. Mùa hè là mùa cắt cỏ. Trước mấy ngày, bà đã mang hết liềm ra ngoài chợ đánh trấu cho thật sắc. Từ sáng sớm, mọi người đã ra vườn, tay liềm cắt xoèn xoẹt nắm cỏ rồi ngả ra phơi thẳng hàng thẳng lối, cỏ cao quá đầu người, đầy sâu róm, bọ nẹt động đến là lăn tròn, xù lông, nghĩ lại vẫn nổi gai ốc. Nhưng chưa sợ bằng bị ngọn cỏ cứng như mũi kim đâm sột vào chân nhói buốt đến tận óc. Lá cỏ tranh cũng sắc chẳng kém gì dao, lỡ tay vuốt mép lá sẽ bị cứa đứt tay ngay lập tức. Thế nhưng cây cỏ tranh hồi đó được nhiều người dân ở thôn quê trồng để lợp nhà. Những mái nhà được lợp bằng cỏ tranh bền bỉ, đẹp đẽ phơi mình cùng mưa nắng. Trưa hè tháng sáu, trời nắng như lửa nung, đi vào trong nhà lợp mái tranh cảm giác mát rượi.
Những ngày trời mưa, tôi và những đứa trẻ thường đón những giọt gianh trong vắt nhỏ vào lòng bàn tay như đón được hạt ngọc long lanh của trời vỡ vụn, mắt cũng long lanh vui sướng. Rễ cỏ tranh mới ăn sâu, xuyên giỏi làm sao, muốn phá bỏ cỏ đi phải đào, bới thật sâu, nhặt hết từng cái rễ trắng ngà mới mong hết loài cỏ dại này. Ngày nay, hiếm hoi mới thấy một vạt đồi cỏ tranh bởi vì đâu cần lợp nhà như xưa nữa. Khi cần tìm rễ cỏ để làm thuốc cũng khó kiếm ra trò. Những vạt cỏ tranh nở hoa trắng làm nền cho những bức ảnh của các cô gái, những cô dâu chú rể thật tuyệt, có chút gì mềm mại, thơ mộng, lãng mạn hơn trong cái nền xanh hoa trắng ấy. Ngắm ảnh, ta lại khát khao được chìm đắm, bồng bềnh trong cái màu hoa cỏ.
Tuổi thơ tôi đằm mình trong cỏ. Chúng tôi chạy nhảy trên những thảm cỏ gà xanh chơi u, chơi đuổi bắt và thả diều những ngày gió lộng. Chúng tôi ngã vào nhau, ngã vào cỏ, đầu tóc lấm lem đất và vương mùi cỏ dại. Những con gà chọi từ cỏ gà hăng máu chiến với nhau là trò chơi thú vị của tuổi thơ xưa. Lũ chúng tôi thích nằm trên thảm cỏ lá tre xanh biếc ở gồ Bạc mà ngắm bầu trời lúc mặt trời đang trốn dần trong các mỏm núi. Chỉ sợ nhất là vô tình lăn vào đám cỏ may. Đêm về tha hồ mà gỡ những bông hoa tím găm đầy quần áo.
Có những lúc, tôi như chú dế vô thức ngắt các cọng cỏ non nhâm nhi mà tìm chút hương vị của đồng quê. Cỏ gừng thân tròn, lá cứng cay cay, cỏ ấu cay xè, cỏ mật mùi thơm quyến rũ, ngọt ngào như mật, rau sam chua khác vị chua của chua me đất… Cỏ đâu chỉ là cỏ mà còn là vị thuốc nam gắn bó với người nghèo nơi thôn dã. Bà tôi thường dùng lá rau má để giải nhiệt, chữa đau mắt…hay lấy cây cỏ chân vịt về đun nước tắm chữa phỏng rạ cho trẻ…
Tôi nhớ mãi lần được về với biển. Cỏ lông chông như những quả cầu gai nơi quê bạn cuốn hút tôi chơi trò đuổi bắt. Những cơn gió biển làm cỏ quay tròn rồi bon bon lăn trên cát, chạy ào xuống biển. Biết đâu, cỏ chạy trốn tôi rồi muôn nghìn lớp sóng xanh sẽ đưa hạt
Tác giả: Hà Kim Quy
